Мактабда АРМ

Мактаб кутубхонасини ташкил этиш.

1-боб. Асосий вазифа (миссия) ва устивор асослар

1.1.Асосий вазифа (миссия)
Ахборот ва билимлар негизида курилаётган ва ривожланаётган дунёда, самарали фаолият учун асос булиб хизмат киладиган ахборот ва гояларни мактаб кутубхонаси такдим килади. Мактаб кутубхонаси укувчиларни узлуксиз равишда билимларини оширади ва тасаввур килиш куникмаси билан куроллантиради.
1.2. Устивор асослар.
Мактаб кутубхонасини бошкаруви аник белгиланган концепция асосида ташкил килиниши лозим. Кутубхона фаолиятининг устивор асослари мактабнинг катта микёсдаги максад ва талабларини, шунингдек унинг хозирги кундаги имкониятларини хисобга олган холда шаклланади.
Улар кенг хамровли ва амалга ошадиган булишлари керак. Бу устивор асослар амалга ошиб, хаётда тадбик килинишлари учун белгиланган максад ва вазифаларни бажаришда мактаб жамоаси бир тан, бир жон булиб харакат килиши лозим. Шу сабабдан мазкур дастурлар факатгина кутубхона мудири томонидан ишлаб чикилмасдан, балки мактаб рахбари ва укитувчилар коллективи хамкорлигида тузилиши керак.
Лойиханинг мактаб микёсида кенг мухокама килиниши ва хар томонлама утказиладиган очик бахс-мунозараларда сайкалланиши жуда мухимдир. Ана шунда, бугунги кун ва келажак учун мос келувчи асослар ва концепциялар, гоя ва ривожланиш йуналишлари хамма учун аник, равшан ва тушунарли булиши мумкин. Уларнинг жамоа томонидан хамжихатлик билан маъкулланиши - келгусида иштиёк билан хамкорлик амалга оширилишининг ва юкорида кайд килинган концепциялар ва йуналишлар самарали равишда амалда тадбик килинишининг гаровидир.
Бу хужжат ва унинг келгусида амалга оширишнинг режалари, кутубхонанинг мактаб хаётида тутган урнининг куйидаги жихатларини белгилаб беради:
- мактабнинг укув режасига мувофиклик;
- мазкур мактабда тадбик этилган укитиш услубига мувофиклик;
- давлат ва махаллий стандарт ва курсаткичларга мувофиклик;
- укувчилар эхтиёжига жавоб бериш (илм олиш ва шахсни шакллантириш учун);
- укитувчилар эхтиёжига жавоб бериш (укув жараёни буйича);
- узлаштириш даражасини ошириш.

Мактаб кутубхонаси ишининг яхши ташкил килиниши ва самарали фаолияти куйидаги омиллардан иборат:
- молиялаштириш ва бюджет;
- хоналар;
- ресурсларлар;
- ташкилий тадбирлар;
- кутубхона ходимлари;
- кутубхонадан фойдаланиш даражаси;
- кутубхона таргиботи.

1.3. Жорий назорат ва бахолаш.
Мактаб кутубхонасидаги масалаларни хал килиш жараёнида, кулланилаётган услублар белгиланган максадларга эришиш учун мос булиши мактаб рахбарияти томонидан доимий равишда назорат килиб турилиши керак. Ривожланиш тенденцияларини аниклаш максадида статистик тахлил утказиб туриш зарур. Йилда бир марта режанинг асосий йуналишлари бахоланиб, куйидагилар белгиланади:
- кутубхона олдига куйилган вазифалар ва мактабнинг укув режасининг бажарилиши;
- мактаб жамоаси талаб ва эхтиёжларининг кондирилиши;
- ресурслар билан таъминланиш даражаси;
- мазкур йуналиш самарадорлиги.

Кутубхона учун белгиланган максадларга эришиш даражасини аниклаш учун ва жорий назоратни амалга ошириш учун зарур булган курсаткичлар куйида берилган:
- кутубхонадан фойдаланиш курсаткичлари;
- бир фойдаланувчига берилган адабиётлар сони (бир укувчи учун алохида ва бир укитувчи учун алохида);
- мактаб жамосининг бир аъзосига тугри келадиган давоматнинг уртача курсаткичи (бир укувчи учун алохида ва бир укитувчи учун алохида);
- вакт бирлигида адабиётларнинг айланиши (яъни фойдаланувчи томонидан китоблар укилиш вакти);
- бир иш соати давомида бериладиган китоблар сони;
- мактаб жамосининг бир аъзосига тугри келадиган маълумот суровларининг сони(бир укувчи учун алохида ва бир укитувчи учун алохида);
- онлайн ахборот манбалар, электрон дарсликлар ва компьютердан фойдаланиш даражаси.

Манбалар билан таъминланиш курсаткичлари:
“мактаб жамоасининг бир аъзосига тугри келадиган китоб фондининг умумий хажми (хар бир фойдаланувчи учун 20-25 нусхадан кам булмаслиги керак );
” компьютерлар билан таъминланганлик;
” электрон дарсликлар билан таъминланганлик.

Киёсий курсаткичлар:
” Шу каби параметрларга эга булган ва шундай катталикдаги бошка мактабларнинг кутубхоналарида курсатиладиган хизматлар билан киёслаш учун зарур булган статистик курсаткичлар.
” Утган йилдаги курсаткичларини диограмма шаклида киёслаш ва фоизларини ишлаб чикиш

2 - БОБ. Манбалар

Хоналарни жихозлаш, зарур техника ва материаллар харид килиш хамда ходимларга иш хаки тулаш учун мактаб кутубхонаси доимий равишда молиялаш-тирилиши лозим.

2.1. Мактаб кутубхонасининг молиявий режаси ва унинг молиявийлаштириш.
Мактаб бюджетида кутубхонага ажратилган барча маблагни кутубхона эхтиёжлари учун сарфланишини кафолатлаш максадида кутубхона мудири куйидагиларга эътибор бериши керак:

- мактабнинг молиявий режалаштириш жараёнидан хабардор булиш;
- бюджет бажарилиши графигини билиш;
- мактабнинг маъсул ходимларини билиш;
- кутубхона эхтиёжлари хисобга олинишини мактаб рахбариятига етказиш.

Молиявий режа сметасига куйидаги харажатлар киритилиши зарур:
- янги ресурсларлар (масалан, китоблар, даврий нашрлар ва электрон куринишдаги нашрлар), реклама воситалари (масалан, плакатлар).
- реклама утказиш тадбирлари.

Кутубхонанинг молиявий таъминлашини яхшилаш учун асос буладиган далилларнинг баъзилари:
” укувчилар томонидан укув материаллари узлаштирилишини белгиловчи энг аник курсаткич - бу мактаб кутубхонасининг фонди ва ундаги штатлар сони;
” одатда, бошка омилларга боглик булмаган холда (масалан, иктисодий шароит) юкори даражада жихозланган (китоб, даврий нашрлар ва х.к) ва юкори малакали ходимлар ишлайдиган кутубхонага эга булган мактабда укувчилар стандарт синовлардан муваффакиятлирок утадилар.

2.2. Кутубхоналарнинг жойлашиши ва зарур булган майдонлар.
Мактаб кутубхонасининг маориф тизимида тутган мухим урнини, унинг юкори даражада жихозланиши билан ифодалаш лозим. Янги лойихалаштирилаётган ва реконструкция килинаётган мактабларда кутубхоналарнинг вазифалари ва улардан фойдаланиш хусусиятларини хисобга олиш жуда мухимдир.

Мактаб кутубхоналари жихозланишини бахолашда ягона микдорий курсаткичлар йук. Лекин замонавий мактаб эхтиёжларига жавоб берадиган кутубхона учун смета харажатларининг тахминий формуласини ишлаб чикиш мумкин. Лойихалаш жараёнида куйидагилар хисобга олинади:
- кутубхона иложи борича биринчи каватда жойлашиши;
- укув зоналарига якин булиши;
- шовкиндан химоя: кутубхонанинг камида бир кисми ташки шовкин манбаларидан химоя килинган булиши керак;
- етарли даражада ёритилганлик (деразалар ва сунъий ёритиш воситалари);
- ишлаш учун ва кутубхона фондини бешикаст саклаш учун меъёрий шароитлар йил давомида таъминлаши учун зарур булган хаво харорати (иситиш ва хавони кондиционерлаш).
2.3. Мебель ва жихозлар
Мактабга хизмат курсатувчи кутубхона ишининг сифатини белгилашда у ерда мавжуд булган фойдали майдонлардан тугри фойдаланишга катта эътибор бериш керак булади. Агар кутубхона жихозланиши юкори савияда ва эстетик дид билан бажарилган булса у ерда илм олиш ва мутолаа килиш хам ёкимли булади.
Тугри жихозланган кутубхонани куйидаги курсаткичлар билан сифатлаш мумкин:
” хавфсизлик;
” сифатли ёритилганлик;
” мазкур кутубхона шароитларига мос булган, узок муддат хизмат кила оладиган ва фойдаланувчилар учун кулай булган мебель;
” мактабда тахсил олувчи укувчиларнинг умумий сонининг ун фоизи учун мулжалланган мустакил мутолаа хоналари;
” мактаб укув дастурларидаги узгаришларга, масалан янги аудио- видео- ва ахборот технологияларга мослаша олиш имконияти;
” кутубхона иши, тартиб билан ва юкори савияда йигилган турли хил ресурсларнинг фойдаланувчиларга уз вактида ва тезкор етказиш учун каратилган шароит;
” кутубхона эстетикаси фойдаланувчиларни узига жалб этадиган, илм олиш ва дам олиш учун яратилган шароит.

2.4. Электрон ва аудиовизуал жихозлар
Мактаб кутубхонасининг энг асосий вазифаларидан бири - хозирги дунё билан таништиришдир. Шу сабабли электрон, хисоблаш ва аудиовизуал техникадан фойдаланиш учун барча шароитлар яратилиши керак, яъни кутубхонада куйидаги мослама ва жихозлар булиши керак:
- интернет тармогига уланган автомотлаштирилган ишчи уринлари;
- турли ёшдаги ва турли тайёргарликка эга булган укувчиларга мулжалланган электрон каталоглар;
- телевизор
- магнитофон;
- CD-проигривателлар;
- сканерлар;
- видеопроигривателлар.

Компьютер учун мулжалланган мебеллар мажмуаси болаларга мос ва уларнинг буйларига тугрилаб узгартириладиган булиши керак.

2.5. Фондни шакллантириш
Мактаб кутубхонаси ходимлари, маъмурият ва педагоглар хамкорлигида, укув дастури асосида, кутубхона фондини шакллантиришнинг ягона сиёсатини ишлаб чикаришлари керак. Бунда мактаб жамоасининг эхтиёжлари ва кизикишлари эътибордан четда колиши мумкин эмас. Мактаб ташкарисидаги турфа олам хакида ахборот танкислигига йул куйиб булмайди. Кутубхона фондининг намунавий таркиби куйидагича булиши мумкин:
- ижтиомий-сиёсий адабиёталр - 8-9 %
- табиий фанларга оид адабиётлар - 5-6 %
- техник фанларга оид адабиётлар - 2-2,5 %
- бадиий адабиётлар - 55-60 %
- кишлок хужалигига оид адабиётлар - 0,5-1%
- маълумотнома адабиётлар - 1,3-2 %
- услубий адабиётлар - 2 %

Барча ёшдаги болаларга мулжалланган кутубхона фондида дарсликлардан ташкари хар бир укувчи учун камида 10 та адабиёт жамланган булиши керак. Бизнинг шароитлардан келиб чиккан холда мактаб кутубхоналарида уртача хисобда 5000 та китоб йигилган булиши мумкин. Фонднинг 60 фоизи укув жараёни билан боглик булиши лозим.
Бундан ташкари мактаб кутубхонаси учун хордик чикаришга мулжалланган материаллар хам олиниши керак, масалан оммабоп романлар, компакт-дисклар, компьютер уйинлар, видеокассеталар, видеодисклар, журнал ва газеталар. Бундай материаллар укувчилар билан биргаликда танланади, чунки уларнинг кизикишлари ва маданияти хисобга олиниши керак (маънавий-ахлокий чегаралардан чикиб кетмасликка алохида эътибор берилиши керак).

2.8. Электрон манбалар
Мактаб кутубхонасида, укув дастури ва фойдаланувчиларнинг маданияти ва интилишларини хисобга олувчи электрон ахборот ресурсларига мурожаат килиш имконияти мавжуд булиши керак. Электрон ресурслар - бу Интернет тармоги, CD Rom ёки DVDга ёзилган махсус маълумотномалар ва укув режасига мос булган амалий дастурлар пакети.
Каталог тизимини танлашда кутубхона манбаларининг классификацияси ва уларни каталог куринишига келтириш халкаро ва миллий коидаларга мос келиши жуда мухим-дир. Бунда каталогни бундан хам кенгрок тармокларга тадбик килиш имконини беради. Дунёнинг купгина мамлакатларидаги мактаб кутубхоналарининг бирлашган каталог-ларидан жуда самарали фойдаланадилар. Бундай хамкорлик фондлар бирлашувини енгиллаштиради ва укув жараёни самарадорлигини оширади.

3- боб. Мактабда ахборот саводхонлиги машгулотлари.

Ахборот борасида саводхон деб хисобланган укувчилар мустакил равишда билим ола билишлари керак. Улар куйидаги куникмаларга эга булишлари лозим:
- узларининг ахборотга булган талабларини англаган холда фикрлаш оламига кириш;
- муаммоларни хал килишда ишончли ва тугри мулохаза кила олишларини намойиш килиш ва аник хулоса чикариб, узлари учун зарур булган ахборотни тезкор равишда аниклаш;
- ахборотни излашда ва уни узатишда техник воситалардан тугри фойдаланиш;
Ахборот саводхонлик буйича услубий тавсияларда барча укувчиларга турли фанлар учун мулжалланган укув режаси таклиф килинади. Бундан ташкари олинган билимлар хаётда тадбик килиниши масалалари хам курилади. Юкорида кайд этилган тавсиялар куйидаги асосларга таянади:
- укувчи олинган ахборот маъносини илгаб олиши зарур;
- укувчи сифатли махсулот тайёрлаши керак;
- укувчи мустакил ишлаши керак;
- укувчи ишчи гурух таркибида самарали ишлай олиши лозим;
- у ахборот излаётганда ва техник воситалар билан ишлаётганда маънавий-хулкий чегаралар доирасидан чикиб кетмаслиги керак;

Бу асосларга “жон киритиш” учун зарур куникмалар руйщати:
- мустакил илм олиш;
- хамкорлик;
- режалаштириш;
- ахборот излаш ва уни йигиш;
- ахборотни саралаш ва бахолаш;
- ахборотни тартибга солиш ва ёзиш;
- ахборотни узлаштириш ва хаётда тадбик килиш;
- натижаларни бахолаш.

3.1. Утказилиши мумкин булган машгулотларнинг намунаси
Машгулот утказишдан максад: укувчида китобга булган кизикиш ва эхтиёж доимий булишига харакат килиш, укувчи китоб, Интернет, газета, журналлар билан ишлашнинг дастлабки куникмаларини эгаллаши учун шароит яратиш, унинг кутубхона тизимида тугри йул топа билишига ёрдам бериш.
Кутубхона сабокларининг максади: зарур ахборотни мустакил равишда излашни урганиш ва китоб укиш маданияти куникмаларига эга булиш. Бу куникмалар:
- китобларга онгли равишда кизикиш, китоб билан ишлаш коидалари ва ундан фойдаланиш гигиенасини билиш;
- китобни мустакил танлаш, каталог, картотека ва тавсия этилган адабиётлар руйхатидан фойдаланишни урганиш;
- маълумотнома адабиётларнинг турли хиллари: лугатлар, маълумотномалар ва энциклопедиялар билан танишиш.

Бошлангич синфлар учун намунавий машгулотлар:

1-синф
1-мавзу. Кутубхонага биринчи ташриф
Максад: Кутубхона билан танишув, китобга булган кизикишни шаклланиши.
Мавзунинг мазмуни. Кутубхона буйлаб саёхат. “Китоблар уйи” билан танишув. “Китоб укувчи”, “Кутубхоначи” деган тушунчалар билан танишув. Мавзулар буйича шакллантирилган китоб жовонлари, эртак китоблари кургазмаси билан танишув.
Машгулот утказишнинг куриниши: кутубхона буйича саёхат. Сухбат. Эртаклар севимли кахрамонларининг костюмлаштирилган паради.

2-мавзу. Китоб билан муомала килиш коидалари ва куникмалари
Максад: Китоб ва кутубхонадан фойдаланиш коидалари билан таништириш.
Мавзунинг мазмуни. Китобни авайлаб саклаш. Китобни ураш куникмасини ургатиш. “Китобнинг илтимоси” деган плакат билан ишлаш.
Машгулот утказишнинг куриниши: китобнинг яратилиши хакида хикоя ва уларни асраш коидалари хакида сухбат. Шахсий лугат билан ишлаш. “Мукова”, “жилд”, “варакларни сахифалаш” деган тушунчалар билан танишув.
Доктор Вой жоним билан “Китоблар касалхонаси” уйинини утказиш.

2-синф
1-мавзу.Кутубхонага экскурсия
Максад: 1-синфда утилганларни кайтариш
Мавзунинг мазмуни. Кутубхонанинг ахамияти ва вазифаси. “Китоб нимадан куркади” деган плакат билан ишлаш.
Машгулот утказишнинг куриниши: сухбат, кутубхона буйлаб экскурсия. “Китоб - сенинг дустинг” уйини.

2-мавзу. Болалар учун газета ва журналлар.
Максад: болаларда даврий нашрларга нисбатан кизикиш уйготиш.
Мавзунинг мазмуни. Газета ва журналлар хакида тушунчага эга булиш: маколалар, кроссвордлар, уйинлар.
Машгулот утказишнинг куриниши: Театрлаштирилган томоша: “Почта кутиси ёнидаги можаролар”.

3-мавзу. Эртаклар мавзуси.
Максад: узбек, рус ва чет эл ёзувчиларининг эртаклари билан танишув.
Мавзунинг мазмуни. Х.К. Андерсен эртаклари.
Машгулот утказишнинг куриниши: 1. Эртакни овоз чикариб укиш.
2. Эртакни мухокама килиш. .

3-4 синфлар учун кутубхона машгулоти.

1-мавзу. “Китобни топ” шоу-викторинаси
Уйин уч турдан иборат булади. Биринчи ва иккинчи турлар саралаш турлари булади. Учинчисида голиб аникланади.
Уйинда икки жамоа катнашади.
1-топширик. Бирор китобдан парчалар укилади, китобни номини биринчи булиб тугри топган жамоа голиб деб топилади.
2-топширик. Уйинчиларга расмлар курсатилади, улар бу расмлар кайси китобга тааллукли эканлигини топишлари керак.
3-топширик. Хайвонлар хакида китоблар. Хар бир жамоа бош кахрамони бирон бир жонивор булган эртак ёки хикояни топиши керак.
4-топширик. Якуний кисм. Хар бир жамоа эртак тукиб айтиб беради. Кимнинг эртаги кизикарли булса, уша жамоа голиб деб топилади.

Машгулотлар учун намунавий мавзулар:

“Расм буйича эртакни топ” 1-3-синфлар
“Мен кандай китобларни укийман” 5-синф (викторина)
“Китоб тарихи” 4-5-синфлар (сухбат)
“Маълумотнома адабиётлар” 6-7-синфлар
“Китоб денгизининг даргалари” (каталог, картотека, электрон каталог ва библиографик руйхатлар)
“Жащон мамлакатлари” 7-8-синфлар “Журналист” уйини: Гурухларга булинади ва турли давлатлар ёзилган карточкалар тайёрланади. Хар бир гурух карточка танлаб олади ва маълумотнома адабиётлардан фойдаланиб карточкадаги давлат хакида ахборот йигиб, кичик репортаж тайёрлайди. Худди шу йусинда бошка мавзулар буйича, масалан “Энг катта дарёлар, тоглар планеталар, хайвонлар ва хакозолар”, уйинлар утказиш мумкин.
Кутубхонада утказиладиган бундай машгулотларнинг асосий максади - маълумотнома адабиётлардан (энциклопедия, лугат) тугри ва унумли фойдаланиш куникмаларини хосил килиш.

4. Кутубхона ходимлари
Мактаб кутубхонасининг ишини режалаштириш ва кутубхона ходимлари ишини бошкариш - кутубхона мудирининг асосий вазифаларидан бири. У мактаб жамоаси билан биргаликда ишлаши, бошка кутубхона ва ташкилотлар билан мулокотда булиши керак.

Мактаб кутубхонаси ходимлари учун зарур булган асосий хислатлар:
- болалар ва катталарга нисбатан хайрихохлик билан мулокотда булиш;
- фойдаланувчи эхтиёжларини тушуниш;
- мактаб жамоаси ва ундан ташкарида, яккама-якка ва гурухлар таркибида ишлай олиш;
- турли маданиятларни билиш ва тушуниш;
- укитиш методикасини ва педагогика назариясини билиш;
- ахборот билан ишлаш куникмаларини билиш;
- кутубхона фондини ташкил килган материалларни мукаммал билиш ва уларни тез топа била олиш;
- болалар адабиётини, мультимедиа материалларини билиш;
- бошкариш ва маркетинг асосларини билиш;
- ахборот техника воситаларини ишлата била олиш.

4.1. Мактаб кутубхонаси мудирининг хизмат вазифалари
Мактаб кутубхонаси мудирининг хизмат вазифалари куйидагилардан иборат:
- мактаб жамоасининг ахборот ва манбаларга булган эхтиёжларини тахлил килиш;
- кутубхона курсатадиган хизматлар ривожланишининг умумий асосларини аник таърифлаб, хаётга тадбик килиш;
- кутубхона манбаларини керак булган адабиётлар билан тулдиришни режалаштириш;
- кутубхона материалларини тоифалаш ва каталогларга киритиш;
- кутубхонадан фойдаланишни ургатиш;
- ахборот саводхонликка ургатиш;
- укувчи ва педагогларга ахборот техникаси ва кутубхона ресурлари билан ишлашга кумаклашиш;
- маълумот- ахборот суровларга мос келувчи материаллар ёрдамида жавоб бериш;
- китоб укишни таргиб килувчи дастурни ва маданий тадбирларни хаётга тадбик килишда иштирок этиш;
- укув дастурини амалга оширишни режалаштиришда иштирок этиш;
- укув жараёнини тайёрлашда, уни амалга оширишда ва бахолашда иштирок этиш;
- бюджетни тузиш ва уни бажариш;
- стратегик режалаштириш билан шугулланиш;
- кутубхона ходимларини бошкариш ва уларга иш ургатиш.

4.2. Кутубхона фаолиятида мудирнинг тутган урни.
Кутубхона мудирининг асосий вазифаси - мактабнинг устивор максадларини амалга оширишда иштирок этишдир. Кутубхона мудири, мактаб рахбарияти ва педагоглар билан хамкорликда укув режасини тузишда ва уни амалга оширишда катнашади. Мудир, ахборот хизмат курсатиш ва ахборот масалаларини ечиш буйича керакли билим ва тажрибага, ундан ташкари китоб, даврий нашрлар ва маълумотномалардан, электрон нашрлардан фойдаланиш куникмаларига эга булади. Унинг билимлари, куникмалари мазкур мактаб жамоасининг талаб ва эхтиёжларини тула кондира олиши лозим. Мактаб кутубхонасининг мудири китоб укишни, адабиёт ва маданиятни, мультимедиа материалларини таргиб килиши керак. Ундан ташкари кутубхона ходимлари уз кутубхоналарини хам реклама килиб, кутубхона хакида маълумотлар бериши зарур.
Кутубхона фанлараро фаолият курсатиши учун мактаб маъмуриятининг ёрдами зарур. Кутубхона мудири мактаб директори ёки унинг муовинига хисобот беради. Кутубхона мудири мактаб жамосининг тулаконли аъзоси булиши жуда мухим омилдир, у мактаб хаётида шунчаки томошабин булмай, балки кутубхона вакили сифатида умумий мажлисларда хам катнашиши керак.
Кутубхона мудири укувчиларнинг укиши ва дам олиши учун кулай шароитлар яратиб бериши керак, укувчилар кутубхонага тортинмасдан бемалол киришлари ва у ерда уларни хайрихохлик билан кутиб олишларини билиши керак. Мактаб кутубхонасининг барча ходимлари болалар, усмирлар ва катталар билан бирдек ширинсухан муомила кила олишлари лозим.

4.3. Мактаб кутубхонаси ходимининг тутган урни
Кутубхона ходими мудирга хисобот беради. Бу лавозимда ишлаш учун техника ва канцелярияга оид билим ва куникмаларга эга булиш керак. Кутубхона ходимининг кутубхона иши буйича устивор билимлари булиши лозим, акс холда кутубхона унга бу билимларни эгаллашини таъминлаши керак.

4.4. Ахлокий меъёрлар
Кутубхона ходимлари мактаб жамоасининг барча аъзолари билан мулокот килаётганларида юксак ахлокий-хулкий меъёрларга риоя килишлари керак. Улар фойдаланувчиларнинг хаммасига, лавозими ва савиясидан катъи назар, бирдай яхши муомилада булишлари ва хизмат курсатилаётганда хар бир фойдаланувчининг эхтиёжини инобатга олишлари лозим. Кутубхона ходимларининг асосий вазифаси - фойдаланувчига китоб танлашда маслахатчи булиш. Хизмат курсатаётганда кутубхона ходими фойдаланувчилар урнига узини куйиши керак. Бу даргохда акл ургатиш ва узининг нуктаи назарини асос килган холда китоб тавсия килиш мумкин эмас.

5-боб. Хамкорлик.

Мактаб директори ва мактаб кутубхонаси.
Мактабдаги укув жараёнига рахбарлик килувчи ва режаланган укув дастурини амалга ошириш учун зарур булган замин ва шароитни яратиб берувчи энг маъсул шахс - бу мактаб директоридир. У яхши ишлаётган кутубхона мактаб жамоаси учун канчалик мухимлигини жуда яхши тушуниши лозим, доим укувчи ва укитувчиларни ундан самарали фойдаланишга ундаши керак.
Мактабни ривожлантириш режасининг тадбик килиниши жараёнида, айникса ахборот саводхонлик дастурини таргиб килишда мактаб рахбариятининг кутубхона билан хамкорлик килиши масаласи жуда мухимдир, чунки бу аллакачон замон талабига айланган. Режаларни амалга оширишда мактаб директори ва кутубхона директори ресурслардан самарали фойдаланиш максадида укувчи, укитувчи ва кутубхона ходимлари учун кулай график ишлаб чикишлари зарур.
Мактаб директори укитувчи ва кутубхона ходимлари орасидаги хамкорликни таъминлаши лозим. У, укув дастури режаси тузилишида ва шу режа асосида амалга оширилаётган укув жараёнида кутубхона ходимлари хам катнашишига, кутубхона ходимлари томонидан амалдаги дастур ва укувчилар билими бахоланишига, укитувчи ва кутубхона ходимларининг малакаси узлуксиз оширилиб боришига кафолат бера олиши керак.
Мактаб фаолиятига умумий бахо берилаётганида, кутубхона ишини обьектив равишда муносиб бахолаб ва жорий этилган стандартлар буйича таълим бериш жараёнида кучли кутубхонанинг тутган мухим урнини айнан мактаб директори курсатиши зарур.

Ихтисослашган булинма рахбарлари ва мактаб кутубхонаси
Барча ихтисослашган булинма рахбарлари - педагогларнинг профессионал фаолияти таълим стандартлари талабларига жавоб бериши учун маъсул шахслар - кутубхона билан хамкорлик килишлари ва унда мавжуд булган ахборот ресурсларининг ассортименти уз булинмалари эхтиёжини кондира олишини назорат килиб туришлари керак. Худди мактаб директори каби, былинма ращбари ыз былинмаси фаолиятини ривожлантириш режасини тузиш учун албатта кутубхона ходимларини жалб килиши ва таълим беришда кутубхона ресурларидан кенг фойдаланишни тадбик этиши лозим.

Укитувчилар ва кутубхона

Укув материалларини танлашда укитувчилар узларининг педагогик мезонлари ва тажрибаларига таянадилар. Баъзи педагогик услуб ва кулланмаларда билим берувчи ресурс сифатида факат китоб хисобланиб, укув жараёнида кутубхонанинг тутган урни иккинчи даражали деб берилади. Мазкур услуб буйича ишлайдиган укитувчилар дарс бераётганларида “синф эшигини ёпиб оладилар”, натижада укувчиларга бераётган билимлари тор доирада булиб колади, улар укувчиларнинг мустакил ишлари узлари белгилаган чегаралардан ташкарига чикиб кетмаслигини каттик назорат остига олишга харакат киладилар. Юкорида баён килинган вазиятда кутубхона ходимлари билан хамкорликни ривожлантириш учун педагогларга хизмат курсатиш савиясини ошириш керак булади. Бунда куйидагиларга алохида эътибор килиш зарур:
- кутубхонанинг фанлар буйича билимларини оширувчи ва янги замонавий таълим услубларини такдим килувчи ресурслардан фойдаланиш имкониятини яратиб бериш;
- укувчилар билимини бахолаш учун турли услубий кулланмалардан фойдаланиш имконияти;
- синфда бажариладиган ишларни режалаштиришда кутубхонанинг ёрдами;
- синфдаги укувчилар таркиби бир хил булмаган холда, куллаб кувватлашга мухтож укувчилар учун махсус хизмат курсатишни ташкил килиш имконияти.
Янги, такомиллашган ва очик педагогик асосларга таяниб иш курадиган педагоглар, одатда, кутубхона хизматларидан купрок фойдаланишга харакат киладилар. Улар факат анъанавий дидактик услублардан фойдаланиб колмасдан, балки укувчиларга билим бериш учун кутубхонани хам танлашлари мумкин.

Укувчиларнинг укув жараёнида фаол иштирок этишларини ва уларнинг мустакил фикрлашларини ривожлантириш максадида педагоглар кутубхона билан куйидаги йуналишларда хамкорлик килишлари мумкин:
- ахборот саводхонлик - укувчиларда кизивувчанликни ривожлантириш, олинган ахборотни танкидий тахлил килиш, ахборотдан фойдаланишга ижодий ёндошиш каби хусусиятларни тарбиялаш;
- лойихавий иш ва топшириклар;
- барча боскич укувчиларининг, якка холда ва гурухлар таркибида, китоб
укишга булган иштиёкларини куллаб-кувватлаш.
- синфдаги укувчиларнинг савияси хар-хил булган холларда ёрдамга
мухтож булган укувчиларга кутубхона томонидан махсус хизмат
курсатиш имкониятини яратиб бериш.

Янги, такомиллашаган ва очик педагогик услубларга таяниб иш курадиган укитувчилар, одатда, кутубхонадан бошкаларга караганда купрок фойдаланадилар. Укувчиларнинг укув жараёнида китобга булган кизикишларини орттириш ва уларнинг мустакил фикрлашини ривожлантириш максадида педагоглар кутубхона билан куйидаги йуналишларда хамкорлик килишлари мумкин:
- ахборот саводхонлиги - укувчиларда кизикувчанликни ривожлантириш, олинган ахборотга танкидий бахо бериш каби хусусиятларни тарбиялаш;
- лойихавий ишлар ва топшириклар;
- барча боскичларни, якка холда ва гурухларда, китоб укишга булган интилишларини куллаб-кувватлаш.

Укувчилар ва кутубхона

Укувчилар - кутубхонадан фойдаланувчиларнинг асосини ташкил килувчи гурухдир. Мактабдаги барча боскич укувчилари кутубхонадан турли максадларда фойдаланадилар. Кутубхонага кирган укувчи у ерда мавжуд булган узига хос илм олиш мухитини хис кила туриб, топширикларни мустакил, якка узи ёки гурух таркибида бажариши мумкин. Одатда укувчилар мактаб кутубхонасида куйидагилар билан шугулланадилар:
- уй вазифаларини бажариш;
- лойихалар устида ишлаш ва турли масалаларни ечиш;
- ахборот кидируви ва олинган ахборотдан фойдаланиш;
- материал ва маълумотларни тартибга солиш ва уларни укитувчи ва синфдошларига такдим этиш.

Ота-оналар билан хамкорлик

Турли мамлакатларда ота-оналар ва хомийларни мактаб хаётига жалб килишнинг турли куринишлари мавжуд. Ота-оналар вужудга келадиган муаммоларни хал килиш ва кутубхона ходимларига ёрдам курсатишда ихтиёрий равишда иштирок этишлари мумкин. Улар китоб укишни таргиб этувчи дастурларда катнашиб, укувчиларни дарсдан ташкари укишларига кумак берадилар. Бундан ташкари, болаларнинг савияси ва тайёргарлигини назарда тутиб, укилган бадиий адабиётларни гурухларда мухокама килишни ташкил килишлари мумкин. Бу билан китоб укишни ривожлантиришга каратилган тадбирларнинг самарали чикишига ёрдам берадилар.
Ота-оналарни хамкорликка жалб этувчи яна бир йуналиш - “кутубхона дустлари” гурухини ташкил килиш. Бундай гурух кутубхона ресурсларини бойитиш учун кушимча маблаг йигиш, махсус маданий тадбирларни уюштириб, уларни утказишда ёрдам бериши мумкин.

6-БОБ. Кутубхона ишида маркетинг

Мактаб кутубхонаси олиб боралаётган маркетинг сиёсати баён килинган хужжатга эга булиши керак. Уни мактаб маъмурияти ва педагоглар билан хамкорликда тузиш лозим.
Бу дастурий хужжат таркибида куйидаги элементлар булиши керак:
- максадлар ва стратегия;
- максадга эришиш учун лозим булган ишлар режаси;
- бахолаш усуллари;
Амалга оширилиши керак булган тадбирларнинг тахминий руйхати:
- кутубхона хизматларини реклама килувчи ва мавзу буйича ахборот олиниши мумкин булган вебсайт ва порталлар хакида маълумот берувчи мактаб кутубхоналарининг вебсайтларини шакллантириш ва олиб бориш;
- кургазма ва намойишларни ташкил килиш;
- кутубхона курсатадиган хизматлар, мавжуд фондлар ва кутубхонанинг ишлаш соатлар хакида маълумот тайёрлаш;
- укув режаси буйича ресурс ва брошюралар руйхатини тайёрлаш ва таркатиш;
- янги укувчи ва уларнинг ота-оналарини кутубхона билан таништириш;
- “Кутубхона дустлари” гурухларини тайёрлаш (ота-оналар ва бошкалар учун);
- китоб ярмаркалари, укиш ва саводхонликни таргиб этувчи кампаниялар утказиш;
- кутубхона ичида ва ташкарисида курсакичларнинг функционал тизимини ташкил килиш;
- мазкур худуддаги ташкилотлар, масалан шахар кутубхонаси билан алокаларни урнатиш.

6.1. Мактаб кутубхонасида реклама

Бундан 15-20 йил аввал “кутубхона рекламаси” деган тушунча профессионал лексикада умуман йук эди. Аксарият холларда “пропаганда”, “китобларни таргиб килиш”, “китобхонларга жалб килиш” каби тушунчалар ишлатиларди. Демак, инновация куринишида такдим килинувчи кутубхона рекламаси уз анъаналарига эга. Лекин бугунги кунга келиб унинг мазмуни ва шакли узгариб, бажарадиган функциялари мураккаблашмокда ва кулланиладиган услублар такомиллашаяпти. Кутубхона реклама фаолиятининг методикаси ва тактикаси хакида баъзи мулохазалар келтирамиз.
Кутубхона рекламаси кимга керак деган савол тугилиши мумкин.
Биринчи навбатда укувчига керак. Кутубхонага ташриф буюрган укувчи иложи борича купрок маълумот олишни истайди. Унга Сиз ёрдам беришингиз керак. Укувчи кутубхонанинг ишлаш тартибини, кайси булимда кайси ахборотни олиш мумкинлигини, кушимча кандай хизматлар (шу жумладан пуллик хизматлар хам) курсатилиши хакидаги маълумотни куриши керак.
Кутубхона рекламаси деганда нимани тушунамиз? - бу кутубхона курсатадиган хизматлар ва унинг ресурслари хакидаги ахборот.

Кутубхона рекламасининг турлари:
- оммавий ахборот воситаларида бериладиган реклама;
- ташки реклама ( кутубхона олд томони безалиши, турли планшетларда ва махсус ажратилган ерлардаги реклама);
- кутубхонанинг узидаги реклама (кутубхона хоналарини мос равишда безатилиши, турли стендлар ва кургазмалар ташкил килиниши);
- реклама-ахборот материаллари (буклетлар, варакалар, плакатлар ва бошкалар).

Кутубхона рекламасининг узига хос булган услубга эга булиши нафакат хамкорликни амалга оширишга ёрдам беради, балки кутубхона ходимининг профессионал малакасини, дунёкарашини ва онгини кутаради. Исми-шарифи ёзилган бейжик, барча булимлардаги ходимлар учун визит карточкалари хам кутубхонани реклама килишга ёрдам берувчи воситалар булиб хизмат килади. Реклама ходимлар узларини эркин тутишларига ва уз вазифаларини бажаришга ижодий ёндошишларига ундайди.
Реклама воситаларидан фойдаланувчи кутубхона ходими, одатда, чехрасидан таббасум аримайдиган одам булади. Улар, кутубхона фойдаланувчилари билан килинадиган узаро муносабатларнинг янгича куринишни ходимлар орасида хам тадбик кила оладилар. “Мижгов ва мингир-мингир кутубхоначи” образи аста-секин утмишда колиши керак. Илгариги “гилоф бандалари” замонавий кутубхоналарда ишлай олмайдилар.
Хар бир кутубхона узининг шахсий эмблема ёки логотипига эга булиши ва кутубхона учун энг яхши эмблема яратиш буйича конкурс утказиш мумкин.
“Хуш келибсиз”, “Кутубхона Сизнинг истакларингизни бажо келтиради”, “кадрли укувчилар”, “Биз таклиф киламиз”, “Кенг дунёкарашга эга булиш - бу обру козонишдир” каби чакирик ва шиорларга изох бериш шарт эмас. Бундан ташкари бошка вариантлар хам булиши мумкин, масалан : “Кенг дунёкарашга эга булиш - бу жуда фойдалидир”, “Азиз дустим”. Укувчи бу мурожаатлар узига тегишли эканлигини хис килиши жуда мухимдир. Ёки рекламанинг америкача услубини хуллаш мумкин: “Бекорчиликни ташла, китоб уки”, “Уз келажагингни (китоблар ёрдамида) белгилаб ол”, “Факат бизда” ва хк.
Албатта, ахборотни етказиш санъатини тула-тукис эгаллаш мураккабдир, лекин лексик воситалар танлашда купол хатоларга йул куйиб булмайди. Ана шундай хатолардан бири, аксарият кутубхоналарда кенг таркалган “Диккат!” деган мурожаатдир. Психологларнинг аниклашича, бу ёзув укувчиларга салбий таъсир курсатаркан, чунки у буйрук охангида булиб, “Тек тур”, “Жим бул” ёки “Шовкин килма” каби буйрукларга якин хисобланади. Бошка мисол: “Укувчи мажбуриятлари”, “Укувчи билиши лозим” каби ёзувлар хам, гарчи улар кутубхона коидалари мажмуасида булсаларда, кутубхонага келган укувчиларга ижобий таъсир этади деб булмайди.

Кутубхонадан фойдаланувчиларни укитиш

Педагог ва укувчиларни кутубхонадан фойдаланишини ургатувчи махсус кутубхона иши курслари ва дастурлари - маркетингнинг энг самарали воситаларидан бири хисобланади. Айнан шу сабабли мазкур укитиш курслари укувчилар учун кизикарли ва укитувчилар учун турли йуналишларни камраб оладиган килиб ташкил килиниши зарур.
Укитувчилар махсус курсларда кутубхонанинг укув жараёнида тутган урни хакида ва кутубхона ходимлари томонидан курсатиладиган ёрдам канчалик катталигини аник тассавурга эга булишлари керак. Бу курсларда мактаб дастурига киритилган фанлар буйича ахборот кидируви каби амалий машгулотларга алохида эътибор берилиши зарур. Педагоглар бундай амалий ишларни бажариб, бу сохада маълум даражада тажриба орттирадилар, ва келажакда, айнан шу тажрибаларини укувчилар билан ишлаётганларида хаётга тадбик киладилар. Мактаб укувчиларини кутубхона иши курсларида укитиш, бошка укув дастурлари каби, укув жараёнини узлуксиз булишини таъминлайдиган мантикий кетма-кетлик асосида олиб борилиши керак. Куникма ва ресурслар аста-секин, боскичма-боскич бериб борилади. Мактаб кутубхонасининг мудири - фойдаланувчиларни укитиш дастури муваффакиятли утиши учун биринчи маъсул шахсдир, шунинг учун у мазкур дастур ва укув жараёнини боглаш максадида педагоглар билан доимо хамкорлик килиши зарур. Кутубхона машгулотларида, укитувчи хам маслахатчи сифатида иштирок этса бундай укитишнинг самараси янада ошади.
Кутубхонадан фойдаланувчиларни укитишда учта асосий нарсага эътибор бериш керак булади:
- кутубхонани билиш: у нимага хизмат килади, кандай ташкил килинган ва
кандай ресурсларга эга;
- ахборотни кидириш ва ундан фойдаланиш куникмаларига эга булиш;
- расмий ва норасмий укув лойихаларини амалга оширишда кутубхона хизматларидан фойдаланиш сабаблари.

7. боб. Укиш ва ахборот саводхонлиги куникмаларини ривожлантиришнинг намунавий дастури

Устивор асослар
Ахборот борасида саводхон деб хисобланган укувчилар мустакил равишда билим ола билишлари керак. Улар куйидаги куникмаларга эга булишлари лозим:
- узларининг ахборотга булган талабларини англаган холда фикрлаш оламига кириш;
- муаммоларни хал килишда ишончли ва тугри мулохаза кила олишларини намойиш килиш ва аник хулоса чикариб, узлари учун зарур булган ахборотни тезкор равишда аниклаш;
- ахборот излашда ва уни узатишда техник воситалардан тугри фойдаланиш;
Ахборот саводхонлик буйича услубий тавсияларда барча укувчиларга турли фанлар учун мулжалланган укув режаси таклиф килинади. Бундан ташкари олинган билимлар хаётда тадбик килиниши масалалари щам курилади. Юкорида кайд этилган тавсиялар куйидаги асосларга таянади:
- укувчи олинган ахборот маъносини илгаб олиши зарур;
- укувчи сифатли махсулот тайёрлаши керак;
- укувчи мустакил ишлаши керак;
- укувчи ишчи гурух таркибида самарали ишлай олиши лозим;
- у ахборот излаётганида ва техник воситалар билан ишлаётганида манъавий-хулкий чегаралар доирасидан чикиб кетмаслиги керак;
Бу асосларга “жон киритиш” учун зарур куникмалар руйхати:
- мустакил илм олиш;
- хамкорлик;
- режалаштириш;
- ахборот излаш ва уни йигиш;
- ахборотни саралаш ва бахолаш;
- ахборотни тартибга солиш ва ёзиш;
- ахборотни узлаштириш ва хаётда тадбик килиш;
- натижаларни бахолаш.

Мустакил урганиш куникмалари
Хаёти давомида укишга интилувчи инсонни шакллантиришда мустакил урганиш куникмалари жуда мухимдир. Мустакил укийдиган шахс узи учун аник ахборот максадларини белгилаб олиб, уларни узлаштириш жараёнини назорат кила билиши зарур. Бундай одамлар узларининг ахборотга булган эхтиёжларини кондириш учун турли ахборот ресурсларидан фойдаланишни, саволларга жавоб топишни, альтернатив вариантларни танлашни ва уларни таккослашни, турли нуктаи назарларни танкидий бахолашни узлаштирган булишлари керак. Улар керак булса, албатта бераётган саволларининг маъниси ва мазмунини англаган щолда, ёрдам сырашлари мумкин. Бунинг учун улар кутубхона тизимини тушунган былишлари лозим. Бунда кутубхона ходимининг вазифаси - ургатиш эмас, балки маслахатчи сифатида ёрдамчи булишдир.

Хамкорлик куникмалари
Мактаб кутубхонаси шундай масканки, бу ерда фойдаланувчиларнинг факат узларига хос булган хусусиятлари турли ресурс ва техник воситалар билан уйгунлашиб кетади. Укувчилар гурухда ишлаётганларида бировлар ва узларининг фикрларини асосланган равишда танкид ёки химоя килишни узлаштиришади. Улар гояларнинг хилма-хиллигини тан олишади ва бировнинг тажрибасига, илм олиш услубига хурмат билан карашади. Бундан ташкари укувчилар бирон мавзу буйича, масалан одамлар дунёкарашлари орасидаги фаркланишни урганувчи лойихалар тузишлари мумкин. Бирон лойиха устида ишлаётган гурухга, агар кутубхонадан масалаларни ечишда ахборот ресурси сифатида фойдаланилса, кутубхона ходими узининг маслахатлари билан кумаклашиши, зарур холларда айрим укувчиларга ахборот кидируви ва уни тахлил килишда ёрдам бериши мумкин.

Режалаштириш куникмалари
Режалаштириш куникмалари - барча тадкикотлар, масалалар, топширикларни бажариш учун асос булган омилдир. Укув жараёнининг бошлангич боскичларида саволларни тугри тузиш, асосий суз ва ибораларни танлаш ва бор билимларини ишлатиб олдиларига куйилган масалани ечиш каби куникмаларни эгаллаш учун нафакат доимий амалиёт, балки ижодий изланишлар хам зарурдир.
Режалаштириш куникмаларини эгаллаган укувчи аник максадни белгилай олади, вужудга келган масалаларни тугри ифода килиб уларни ечиш учун кулай ва киска йул топиб узи интилган натижаларга эга булади. Кутубхона ходими, албатта бу мухим куникмага ургатишда иштирок этиши лозим, лекин бунда укувчининг хохиш ва истакларини инобатга олиниши керак булади. Кутубхона ходими иш бошланишида укувчиларга ресурслар буйича ва топширикларнинг долзарблиги хакида маслахат бериши зарур.

Ахборот кидируви ва уни жамлаш куникмалари
Ахборот ва маълумотларни излаш, уларни жамлаш - укувчи кутубхонада мустакил ишлаш учун зарур булган негизий куникма хисобланади. Бу куникмани эгаллаш учун алфавит ва ракамли тизимларни, ахборот кидирувининг турли воситаларини ва Интернет тармогидан фойдаланишни узлаштириш лозим булади. Ахборот кидируви куникмаларини доимий равишда амалиёт билан мустахкамлаб бориш зарур, шу сабабли уларни укув дастури билан боглаб, мактабда утиладиган фанларни укитиш жараёнида ривожлантириш керак. Бу куникмаларни хосил килиш учун турли курсаткичлар, маълумотнома адабиётлар ва ахборот кидируви учун зарур булган барча техник воситаларда ишлаш лозим булади. Мазкур куникмаларни эгаллаган укувчи учун турли ахборот яратишда керак буладиган суров, кузатув, тажриба ва ресурсларни урганиш каби ишлар одатий булиб колади. Мактаб кутубхонаси ходимининг асосий вазифаси - айрим укувчи ёки гурухларнинг аник эхтиёжларига мосланган ахборот кидируви ва уни жамлашни ургатувчи машгулотларни ташкил килиниши зарур. Бу иш педагоглар билан хамкорликда бажарилгани маъкул. Юкорида кайд этилган куникмаларнинг укувчиларда ривожланиши кутубхона фаолиятининг асосини ташкил килади.

Ахборотни танлаш ва бахолаш куникмалари
Укувчиларда олинган ахборотни танкидий бахолаш ва ижодий фикрлаш куникмаларини ривожлантиришлари керак. Бу куникмалар кутубхонадан фойдаланиш самарадорлигини оширишда асосий омил булиб хизмат килади.
Мазкур куникмаларни ривожлантиришга мулжалланган дастурларда куйидаги машгулот турлари булиши керак.
- саволларни тугри шакллантириш;
- ахборот кидируви учун мос ресурсларни аниклаш;
- турли стратегиялардан фойдаланиш;
- муайян вакт чегараларини белгилаш;
- хал килувчи карорларни кабул килиш.
Кутубхона ходими укувчиларнинг диккатини замонавий, ишончли ва релевант ахборот кидирувига, учрайдиган ноаниклик ва хатоларни бартараф килишига каратиши керак. Ишлаётганда турли ресурслардан фойдаланиш керак, шунда укувчиларда танлаш, таккослаш ва бахолаш имконияти, хамда уларнинг гипотезалари ва чикарадиган хулосалари билимларнинг кенг базасига таянган булади. Тиришкок ва изланувчан укувчи релевантлик, ишонарлилик, замонавийлик, шаклланганлик ва туликлик каби мезонларни аниклай била олиши керак.

Ахборотни ташкил килиш ва ёзиш куникмалари
Кутубхонанинг вазифаси - ахборот излаш ва танлаш, лекин кейинги жараёнлар бажарилаётганида кутубхона ва унинг ходимлари иштирок этмайди деган тушунча хам бор. Умумий шахар кутубхоналарида шундай булиши мумкин, аммо мактаб кутубхоналарида ходимлар укувчиларда ахборотни ташкил килиш ва уни ёзиш каби жуда мухим куникмаларни ривожлантиришда якиндан ёрдам бериши керак. Укувчи бирон лойиха устида ишлаётганида кутубхона ходими бажариладиган хисоботни шакллантириш, сарлавща ва бобларни номлаш, библиографик маълумотлар ва изощларни тузиш каби ишларда маслахат бериши лозим. Кутубхона мудирининг ёрдамида укувчиларда хулоса чикариш, цитаталарни билиб урнига куйиш, ишлатилган адабиётларнинг тулик ва аник руйхатини тузиш каби куникмаларнинг ривожланиши ва тадбик килиниши керак. Укувчилар ахборот топилгандан сунг, уни ёзиб олиши, саклаши ва фойдаланишга тайёрлай олишни билиши лозим.

Коммуникация ва тадбик килиш куникмалари
Узлаштириш учун энг кийин булган куникма - бу ахборотни кайта ишлаб, бажарилаётган лойиха ва топширикларда ундан унумли фойдаланиш куникмасидир. Айнан шу куникмага эга булган укувчи узи баён этаётган ахборотнинг мохиятига тушунганлигини ифода кила олади. Йигилган ахборот ва маълумотларни узининг шахсий билимларига айлантириш хакикатан хам анча мураккаб жараён хисобланади.
Ахборот ва маълумотларни кайта ишлашни уддалай оладиган укувчи куйидагиларни билиши керак:
- турли манбалардан олинган ахборотларни жамлаш;
- танкидий фикрлаш;
- хулосалар чикариш;
- маънони шакллантириш;
- янги олинган ахборотни аввалги билимлари билан боглаш.

Шу билан бирга тиришкок ва изланувчан укувчи куйидаги куникмаларни узлаштириши лозим:
- уз фикрини аник ва равон ифода килиш;
- иш жараёнида белгиланган максад ва негизларга амал килиш;
- уз ишини сифатли равишда такдим этиш.

Кутубхона ходимининг асосий вазифаси - кутубхонада ижодий мухит яратиш, укувчиларга маслахат бериш, юкорида кайд этилган куникмаларни эгаллашга ёрдам бериш

Натижаларни бахолаш куникмалари
Укув лойихасининг якунловчи боскичи укув жараёнини ва якуний натижаларни бахолашдан иборатдир. Укувчилар бажараётган ишларининг маъносини англашлари ва эришган натижаларини танкидий бахолашлари керак. Шунинг учун яхши укувчи куйидагиларни билиши керак:
- тайёр булган ишни ва белгиланган режани таккослаш ва тугри хулоса чикариш;
- укув лойихасининг кучли ва заиф жихатларини аниклаш;
- укув лойихасини такомиллаштириш ва унинг келгусида билим олиш
учун ахамияти белгилаш.
тубх_Бахолаш жараёнида кутубхона ходими педагоглар билан биргаликда ишлаши учун икки мухим сабаб мавжуд. Биринчидан, фойдаланувчиларнинг талаб ва эхтиёжларига жавоб бериш даражаси, иккинчидан, кутубхона ходими, укув жараёнининг фаол иштирокчиси сифатида укув режаси ва якуний натижа орасидаги богланишни аниклашга ёрдам бериши.
Купгина мамлакатларда, худудларда ва айрим мактаб кутубхоналарида фойдаланувчиларга хизмат курсатишнинг анча самарали режалари ишлаб чикилган. Уларнинг баъзиларини Интернет тармогидан излаб топса булади.

Манба: бу ерга

Unless otherwise stated, the content of this page is licensed under Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 License